“Cửa” mới cho cổ phần hóa?

Theo kế hoạch, Tổng Cty Hàng không Việt Nam sẽ phát hành cổ phiếu lần đầu ra công chúng (IPO) vào tháng 11 năm nay, huy động 1.500 tỷ đồng. Trong vụ IPO này, Vietnam Airlines sẽ bán 5% cổ phần cho các nhà đầu tư.

Nhưng kèm theo quan tâm là quan ngại vì từ chính sách tới hiệu lực thi hành là cả một độ trễ dài, chưa tính tới mức độ khả thi và tính hiệu quả…

Đây là một đề xuất “ngược” quy trình, được khởi lên từ quan điểm của ông Dominic Scriven – Tổng giám đốc Dragon Capital. Theo ông Dominic thì các DNNN hoàn toàn có thể bỏ qua “công đoạn” IPO mà vẫn thực hiện CPH và bán cổ phần theo giá thỏa thuận cho nhà đầu tư là đối tác chiến lược, cùng với đó bán cổ phần cho người lao động, công đoàn và người mua tự nguyện… Với những DN có điều kiện thì có thể thực thi IPO nhưng DN không có điều kiện thì việc bỏ qua công đoạn này, tiến thẳng tới cổ phần sẽ giúp DN trước hết đạt được mục tiêu cổ phần, nhanh chóng đi vào vận hành hoạt động với loại hình mới, quản trị mới. Sau một thời gian cải thiện chất lượng hoạt động, DN có thể tiến hành IPO và Nhà nước vẫn có thể tiến hành thoái vốn.

Ý kiến này nhận được sự đồng thuận của một số quỹ đầu tư cũng như của Tổng Cty kinh doanh vốn Nhà nước SCIC.

Ông Nguyễn Thanh Bình – Tổng giám đốc TCty Rau quả, Nông sản Việt Nam (Vegetexco) nói với DĐDN theo quan điểm của ông, nếu thực thi cách thức này, DNNN sẽ có cơ hội thu hút nhà đầu tư chiến lược tốt hơn, và cũng có giai đoạn để bước vào CPH, cải thiện chất lượng hoạt động, quản trị DN, nâng giá trị DN sau đó Nhà nước tiến hành thoái vốn cổ phần khi IPO để được giá cao hơn. “Điều đáng tiếc là theo đề án đã được Chính phủ phê duyệt, Vegetexco sẽ thực thi CPH vào cuối năm nay và do đó khi chưa có chính sách nào cụ thể hóa cách thức thực thi “trung chuyển” này, Vegetexco vẫn sẽ phải làm theo quy định cũ”, ông Bình chia sẻ.

Liên quan đến yếu tố minh bạch liệu có đảm bảo hay không khi DN CPH mà không ai IPO, Tổng giám đốc một Quỹ đầu tư cho biết thực ra họ không có quá nhiều e ngại. “Một khi nhà đầu tư đã vào được trong DN, đặc biệt chỉ cần “dính” một chút yếu tố ngoại, sẽ thấy ngay là DN phải chấp nhận cải tổ, ít nhất từ khâu kiểm soát, minh bạch tài chính,” vị này nói.

Một trong những chính sách mới dự kiến sẽ trình Quốc hội thông qua vào kì họp tháng 10/2014 tới đây và được kì vọng sẽ góp phần giải tỏa được sự “dồn cục” của số lượng các DNNN bắt buộc phải cổ phần trong giai đoạn tới hết 2015, là Dự thảo Luật quản lí sử dụng vốn Nhà nước vào sản xuất kinh doanh tại DN. Trong đó, điểm đáng chú ý nhất là Nhà nước sẽ công khai danh mục những ngành, lĩnh vực thuộc phạm vi đầu tư vốn của Nhà nước trong từng thời kỳ, tạo thuận lợi cho cơ quan đại diện chủ sở hữu, Chính phủ, Quốc hội trong quá trình giám sát, kiểm tra, rà soát và đốc thúc thực hiện sắp xếp, cơ cấu lại, trọng tâm là CPH DNNN.

Tuy nhiên, để bổ sung cho việc “định vị” này, điều mà các nhà đầu tư quan tâm vẫn là Nhà nước cần rà soát lại và công bố đầy đủ, cụ thể hơn nữa danh sách các DNNN sẽ tiến hành CPH, với từng lĩnh vực, ngành nghề và tỷ lệ Nhà nước nắm giữ cổ phần tối đa. Ông Nguyễn Duy Hưng – Chủ tịch CTCK SSI cho rằng thực hiện điều này sẽ giúp nhà đầu tư nắm bắt được tổng quan kế hoạch CPH và tìm kiếm cơ hội. Bên cạnh đó, Nhà nước cũng nên bán đấu giá cổ phần qua các tổ chức trung gian, công khai các thông tin đấu giá trên phương tiện thông tin đại chúng… với một thời gian đủ dài thay vì chỉ khuôn hẹp trên một số phương tiện và đơn vị trung gian quen thuộc như hiện tại.

Một trong những nội dung đáng chú ý khác trong Dự luật là quy định về quyền hạn của những người đại diện chủ sở hữu trực tiếp tại DNNN. Theo đó, những người đại diện sẽ không được quyết định huy động vốn, đầu tư, xây dựng, mua, bán tài sản cố định vượt mức 50% vốn chủ sở hữu. Đồng thời, DNNN sẽ phải minh bạch thông tin về hoạt động cũng như thông tin tài chính như những DN đại chúng theo quy định của pháp luật. Riêng đối với DN có cổ phần, vốn góp của Nhà nước thực hiện quản lý vốn thông qua người đại diện, Nhà nước không can thiệp trực tiếp vào hoạt động của DN này. Đây là những nguyên tắc quan trọng để DNNN sau CPH còn có cổ phần do Nhà nước nắm chủ sở hữu, có hành lang pháp lí để duy trì hoạt động đảm bảo người đại diện vốn không “lạm quyền”, không lo chịu trách nhiệm làm mất vốn Nhà nước, nhà đầu tư cũng không phải lo DN mà mình đầu tư không “cải thiện” được mô hình và lề thói quản trị theo kiểu của DNNN vốn được cho là ít công khai, minh bạch như nhìn nhận xưa nay. Và nhờ đó cũng sẽ không còn phải lo sau giai đoạn ráo riết CPH có khả năng dẫn đến “bình cũ rượu mới”, lượng nhiều hơn chất.

Dù vậy, ở một góc nhìn khác, cũng có những chuyên gia quan ngại những nguyên tắc của Dự luật không giúp giải quyết được nhiều vấn đề, kể cả khi đi vào hiệu lực. Bởi chờ chính sách đi vào hiệu lực thì ít nhất cũng phải qua 2015, trong khi đó đã và đang có hàng loạt DNNN xếp hàng chờ thực thi IPO từ nay đến cuối năm. Song song, chỉ tính riêng việc “định vị” và công khai danh mục sử dụng vốn Nhà nước vào sản xuất kinh doanh như hiện tại, cũng vẫn tồn tại nhiều bất cập, mà bất cập nhất là quá nhiều DN thuộc các lĩnh vực Nhà nước không cần nắm giữ cổ phần, nhưng vẫn được sắp xếp sẽ vẫn do Nhà nước chi phối.