Ngân hàng… ngại lên sàn

Trên TTCK niêm yết, hiện có 9 NH đã có mặt, nếu tính cả NaviBank. Đáng ghi nhận trong số đó có những NHTMCP Quốc doanh đầu ngành như Vietcombank, Vietinbank, BIDV. Tuy nhiên, ngay cả sự niêm yết của các NH lớn này cũng khó tránh đáng tiếc bởi tỷ lệ cổ phần đại chúng chào bán ra bên ngoài khá ít so với tỷ lệ cổ phần sở hữu của Nhà nước và cả tỷ lệ sở hữu cổ phần của các đối tác chiến lược bao gồm nhà đầu tư ngoại.

Yếu tố này khiến sự góp mặt của Vietcombank hay Vietinbank trên sàn chứng khoán có một thời gian đã làm VN-Index “xanh vỏ đỏ lòng”, bị bóp méo và không phản ánh được chính xác thông tin và hành vi của thị trường. Nó đồng thời cho thấy sức chi phối ở một vài DN top đầu về vốn hóa thị trường dù tỷ lệ cổ phần giao dịch đại chúng không cao, trên TTCK VN, vẫn còn là quá lớn.

Dù vậy, phải khẳng định rằng chính nhờ việc mạnh dạn niêm yết, mà Vietcombank và Vietinbank đã có sự thay đổi, ít nhất thay đổi trong cấu trúc HĐQT đại diện vốn chủ sở hữu sau huy động từ những đối tác ngoại tầm cỡ, nhờ đó có sự “tái cơ cấu” về tăng trưởng vốn, tăng trưởng tổng tài sản, quản trị rủi ro và quản trị chiến lược…

Nhưng nhìn chung mức độ minh bạch ở các NH niêm yết vẫn chưa được thị trường hoàn toàn… yên tâm. 

Ngoài những NH niêm yết kể trên, thị trường đang có khoảng 30 NH đại chúng, trong số đó không có NH nào niêm yết trên sàn Upcom (sàn giao dịch chứng khoán chưa niêm yết) mà phần lớn giao dịch cổ phiếu đều diễn ra trên thị trường tự do (OTC).

Phần lớn các NH dường như cũng không có ý định đưa cổ phần vào giao dich trên thị trường chứng khoán chưa niêm yết, cho dù họ là NH đại chúng và nhiều NH đã có một đôi lần đề cập đến kế hoạch hoặc dự định niêm yết trên sàn.

Các NH đều có những lí do khá cụ thể cho việc chưa niêm yết, dù ở thị trường niêm yết hay UpCOM. Chẳng hạn như NH Đông Á đã có kế hoạch niêm yết từ năm 2008, nhưng sau gần 5 năm vẫn chưa có mặt trên sàn. TGĐ Trần Phương Bình, cho biết nguyên nhân chủ yếu là thị trường chưa thuận lợi. Với HDBank, vừa thực hiện 2 thương vụ sáp nhập năm 2013, có lí do là NH muốn thực hiện sáp nhập, tái cơ cấu hoàn thiện rồi mới chính thức niêm yết. Đây có lẽ là trường hợp đã thể hiện lý do chưa niêm yết hợp lí nhất trên thị trường thời gian qua bởi thực tế, đối với những NH đang kế hoạch tái cấu trúc bằng phương thức M&A và mở rộng tăng trưởng quy mô cũng bằng M&A, thì việc niêm yết trên sàn đôi khi sẽ khiến NH tăng thêm chi phí cơ hội lên rất nhiều, do phải xin và thực hiện các thủ tục hủy niêm yết, sáp nhập, rồi mới đến niêm yết lại. Nói một cách khác những NH đang có định hướng tái cấu trúc bằng M&A, hoãn niêm yết là một lựa chọn không ngoan. Nhiều NH không thực sự có mục tiêu M&A, cũng đã xin ý kiến cổ đông ủy quyền HĐQT quyết định các thương vụ M&A, có lẽ để “làm bằng” tái cấu trúc với thị trường và một phần có cả lí do cho việc chưa niêm yết.

Một lí do chính khác, theo Tổng giám đốc một NH không muốn nêu tên nói với DĐDN, thuộc về động lực để niêm yết. “Niêm yết là một mục tiêu quan trọng của DN. Khi cổ phần đại chúng và DN phát triển đến một quy mô nào đó, DN tất yếu phải niêm yết. Bởi chỉ có niêm yết cổ phiếu DN mới có tính thanh khoản. Theo đó DN mới càng có điều kiện để tăng vốn thêm, thu hút vốn tốt hơn, bổ sung vốn cho hoạt động của mình. NH cũng là một DN song lại có đặc thù khác với DN. Ví dụ thời gian qua các NH đều có hoạt động tăng vốn (đặc biệt với quy định NH bắt buộc có vốn điều lệ tối thiểu 3.000 tỷ đồng), nhưng việc tăng vốn của NH dường như không dựa nhiều vào nhà đầu tư đại chúng mà chủ yếu là một nhóm cổ đông. Đã không có mục tiêu thu hút vốn đại chúng thì chắc chắn các NH chưa có động lực để niêm yết. Huống gì chưa niêm yết, việc kiểm soát cổ phần và quyền lực chi phối ở những nhóm cổ đông NH sẽ dễ dàng hơn” – ông này nói.

Như vậy bản chất đại chúng ở nhiều NH đại chúng thực ra là đang loanh quanh ở một vài nhóm cổ đông, nói theo ngôn ngữ của đại biểu Quốc hội Trần Hoàng Ngân là sự sở hữu chéo tiêu cực khi các NH có nhóm cổ đông lũng đoạn, chi phối NH và góp vốn/ tăng vốn… ảo.